Koronavirüs nedir?
2020’nin başlarında, yeni bir tür virüs, insanlara görülmemiş hızda bulaşmasıyla tüm dünyada manşetlere çıkmaya başladı.
Kökenleri, Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde bir gıda pazarına kadar gidiyordu. Oradan ABD ve Filipinler gibi uzaktaki ülkelere kadar ilerledi.
Virüs (resmi olarak SARS-CoV-2 olarak adlandırılır) dünya çapında milyonlarca kişiye bulaştı ve yüz binlerce ölüme sebep olmuştur. Şu ana kadar Amerika Birleşik Devletleri en çok etkilenen ülkedir.
SARS-CoV-2 enfeksiyonunun neden olduğu hastalığa, 2019 koronavirüs hastalığı anlamına gelen COVID-19 adı verilir.
Bu virüsle ilgili haberlerdeki küresel paniğe rağmen, SARS-CoV-2 enfeksiyonu olan biriyle temas halinde olmadığınız sürece SARS-CoV-2’ye yakalanma olasılığınız düşüktür.
Bazı efsaneleri yıkalım.
Öğrenmek için okumaya devam edin:
Koronavirüs nasıl bulaşır?
Diğer koronavirüslere ne kadar benzer ve onlardan farklı?
Bu virüse yakalandığınızdan şüpheleniyorsanız başkalarına bulaşmasını nasıl önleyebilirsiniz?
Semptomlar neler?
Doktorlar her gün bu virüs hakkında yeni bilgiler öğreniyor. Şimdiye kadar, COVID-19’un bazı insanlar için başlangıçta herhangi bir belirtiye neden olmayabileceğini biliyoruz.
Semptomları göstermeye başlamadan önce virüsü 2 gün veya 2 hafta arasında taşıyabilirsiniz.
Özellikle COVID-19 ile bağlantılı olan bazı yaygın semptomlar şunları içerir:
- Nefes darlığı
- Zamanla daha şiddetli olan öksürük
- Kademeli olarak artan düşük dereceli ateş
- Yorgunluk
Daha az yaygın semptomlar şunları içerir:
- Titreme
- Boğaz ağrısı
- Baş ağrısı
- Kas ağrıları
- Tat kaybı
- Koku kaybı
Bu belirtiler bazı kişilerde daha şiddetli hale gelebilir. Siz veya tanıdığınız biri aşağıdaki belirtilerden herhangi birine sahipse acil tıbbi hizmetleri arayın:
- Nefes almada zorluk
- Mavi dudaklar veya yüz
- Göğüste kalıcı ağrı veya basınç
- Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
- Aşırı uyuşukluk
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) halen belirtilerin tam listesini araştırmaktadır.
COVID-19 ve Grip
Hala koronavirüsün mevsimsel gripten daha mı yoksa daha az ölümcül olup olmadığını öğrenme sürecindeyiz.
Bunu belirlemek zordur çünkü tedavi gerektirmeyen veya test edilmeyen kişilerdeki hafif vakalar dahil toplam vaka sayısı bilinmemektedir.
Ancak erken kanıtlar, bu koronavirüsün mevsimsel gripten daha fazla ölüme neden olduğunu gösteriyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nde 2019-2020 grip sezonunda 4 Nisan 2020 itibarıyla grip olan kişilerin tahmini olarak yüzde 0,04 ila 0,2’si hayatını kaybetti.
CDC’ye göre, bu, Amerika Birleşik Devletleri’nde doğrulanmış COVID-19 vakası olanların yaklaşık yüzde 6’sının hayatını kaybetmesiyle karşılaştırılmaktadır.
İşte grip hastalığının bazı yaygın belirtileri:
- Öksürük
- Burun akıntısı veya tıkalı burun
- Hapşırma
- Boğaz ağrısı
- Ateş
- Baş ağrısı
- Yorgunluk
- Titreme
- Vücut ağrıları
Koronavirüs nasıl ortaya çıktı?
Koronavirüsler zoonotiktir. Bu, virüsün insanlara bulaşmadan önce ilk olarak hayvanlarda geliştiği anlamına gelir.
Virüsün hayvanlardan insanlara bulaşması için kişinin enfeksiyonu taşıyan bir hayvanla yakın temasa geçmesi gerekir.
Virüs insanlarda geliştikten sonra, koronavirüsler kişiden kişiye solunum damlacıkları yoluyla bulaşmaktadır. Bu, öksürdüğünüzde, hapşırdığınızda veya konuştuğunuzda havada hareket eden ıslak nesnelerin teknik bir adıdır.
Viral materyal bu damlacıklarda asılı kalır ve solunum yoluna (soluk borunuz ve akciğerleriniz) sızar, burada virüs daha sonra enfeksiyona yol açar.
Üzerinde virüs bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunduktan sonra ağzınıza, burnunuza veya gözlerinize dokunursanız SARS-CoV-2’ye yakalanabilirsiniz. Ancak, virüsün yayılmasının ana yolunun bu olmadığı düşünülmektedir.
Koronavirüs, kesin olarak belirli bir hayvanla bağlantılı değildir.
Araştırmacılar, virüsün yarasalardan başka bir hayvana (yılan veya pangolin) ve daha sonra insanlara bulaşmış olabileceğine inanıyor.
Bu bulaşma muhtemelen Çin’in Wuhan kentindeki açık gıda pazarında meydana geldi.
Kimler daha fazla risk altındadır?
Virüsü taşıyan biriyle temasa geçerseniz SARS-CoV-2’ye yakalanma riskiniz -özellikle o kişilerin tükürüğüne maruz kaldıysanız veya öksürdüklerinde, hapşırdıklarında veya konuştuklarında yanındaysanız- çok yüksektir.
Uygun önleyici tedbirler almadan aşağıdaki durumlarda da yüksek risk altındasınız:
- Virüsü kapmış biriyle yaşamak
- Virüsü kapmış birine evde bakım yapmak
- Virüsü kapmış bir partnere sahip olmak
Yaşlı yetişkinler ve belirli sağlık koşullarına sahip kişiler, virüse yakalanırlarsa ciddi komplikasyon riski daha yüksektir. Bu sağlık koşulları şunları içerir:
- Kalp yetmezliği, koroner arter hastalığı veya kardiyomiyopatiler gibi ciddi kalp rahatsızlıkları
- Böbrek hastalığı
- Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (koah)
- Vücut kitle indeksi (bmı) 30 veya daha yüksek olan kişilerde ortaya çıkan obezite
- Orak hücre hastalığı
- Organ naklinden zayıflamış bir bağışıklık sistemi
- Tip 2 diyabet
Hamile kadınların diğer viral enfeksiyonlardan kaynaklanan komplikasyon riski daha yüksektir, ancak COVID-19’da durumun böyle olup olmadığı henüz bilinmemektedir.
CDC, hamilelerin virüse yakalanma riskinin hamile olmayan yetişkinlerle aynı olduğunu belirtiyor. Bununla birlikte, CDC ayrıca hamile olanların, hamile olmayanlara kıyasla solunum yolu virüslerinden hastalanma riskinin daha yüksek olduğuna dikkat çekiyor.
Virüsün hamilelik sırasında anneden çocuğa geçmesi pek olası değildir, ancak yeni doğan, virüsü doğumdan sonra kapabilir.
Koronavirüs nasıl teşhis edilir?
COVID-19, viral enfeksiyonların neden olduğu diğer durumlara benzer şekilde teşhis edilebilir: kan, tükürük veya doku örneği kullanılarak. Bununla birlikte, çoğu test burun deliklerinizin içinden bir numune almak için pamuklu çubuk kullanılarak yapılır.
Devlet hastaneleri, ilçe sağlık departmanları ve bazı özel hastaneler koronavirüs testi yapmaktadırlar. Yakınınızda nerede test yapılabileceğini öğrenmek için sağlık bakanlığı web sitesine bakın.
21 Nisan 2020’de, Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ilk COVID-19 evde test kitinin kullanımını onayladı.
Sağlık görevlisi, pamuklu bir çubuk kullanarak, insanlardan bir nazal numune toplar ve test için belirlenmiş bir laboratuvara gönderir.
COVID-19’a sahip olduğunuzu düşünüyorsanız veya semptomları fark ederseniz hemen doktorunuzla konuşun.
Doktorunuz şunları yapmanız gerekip gerekmediği konusunda size tavsiyede bulunacaktır:
- Evinde kal ve semptomlarını izle
- Muayene edilmek üzere doktora gidin
- Daha acil müdahale için hastaneye gidin
Koronavirüs için şu an hangi tedaviler yapılmaktadır?
Şu anda COVID-19 için özel olarak onaylanmış bir tedavi ve enfeksiyon tedavisi yoktur, ancak tedaviler ve aşılar üzerinde birçok ülke ve kurumda çalışmalar sürmektedir.
Genel olarak tedavi, virüs seyrini sürdürürken semptomları yönetmeye odaklanır.
COVID-19’unuz olduğunu düşünüyorsanız tıbbi yardım alın. Doktorunuz gelişen herhangi bir belirti veya komplikasyon için tedavi önerecek ve acil tedavi almanız gerekip gerekmediğini size bildirecektir.
SARS ve MERS gibi diğer koronavirüsler de semptomları yöneterek tedavi edilir. Bazı durumlarda, ne kadar etkili olduklarını görmek için deneysel tedaviler test edilmiştir.
Bu hastalıklar için kullanılan tedavi örnekleri şunları içerir:
- Antiviral veya retroviral ilaçlar
- Mekanik ventilasyon gibi solunum desteği
- Akciğer şişmesini azaltmak için steroidler
- Kan plazma transfüzyonları
COVID-19’un olası komplikasyonları nelerdir?
COVID-19’un en ciddi komplikasyonu, yeni koronavirüs ile enfekte pnömoni (NCIP) olarak adlandırılan yeni bir tür zatürredir.
NCIP ile Çin’in Wuhan kentinde hastanelere kabul edilen 138 kişiden oluşan 2020 çalışmasının sonuçları, kabul edilenlerin yüzde 26’sının ağır vakaları olduğunu ve yoğun bakım ünitesinde (YBÜ) tedavi edilmeleri gerektiğini tespit etti.
Yoğun bakım ünitesine kabul edilen kişilerin yaklaşık yüzde 4,3’ü bu tür zatürreden öldü.
Yoğun bakım ünitelerine kabul edilen kişilerin ortalama olarak daha yaşlı olduğu ve Yoğun bakıma gitmeyen kişilere göre daha fazla altta yatan sağlık sorunlarına sahip olduğu unutulmamalıdır.
Şimdiye kadar zatürre, 2019 koronavirüs ile özel olarak bağlantılı tek komplikasyondur. Araştırmacılar, COVID-19 geliştiren kişilerde aşağıdaki komplikasyonları gördü:
- Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS)
- Düzensiz kalp atış hızı (aritmi)
- Kardiyovasküler şok
- Şiddetli kas ağrısı (miyalji)
- Yorgunluk
- Kalp hasarı veya kalp krizi
- Çocuklarda multisistem inflamatuar sendrom (MIS-C), aynı zamanda pediatrik multisistem inflamatuar sendrom (PMIS) olarak da bilinir.
Koronavirüsün bulaşmasını nasıl önleyebilirsiniz?
Enfeksiyonun bulaşmasını önlemenin en iyi yolu, COVID-19 semptomları veya herhangi bir solunum yolu enfeksiyonu gösteren kişilerle teması önlemek veya sınırlamaktır.
Yapabileceğiniz bir sonraki en iyi önlem, bakteri ve virüslerin bulaşmasını önlemek için iyi hijyen ve fiziksel mesafe kuralını uygulamaktır.
Önleme ipuçları
- Ellerinizi bir seferde en az 20 saniye süreyle ılık su ve sabunla yıkayın.
- Elleriniz kirliyken yüzünüze, gözlerinize, burnunuza veya ağzınıza dokunmayın.
- Kendinizi hasta hissediyorsanız veya herhangi bir soğuk algınlığı ya da grip belirtiniz varsa dışarı çıkmayın.
- İnsanlardan en az 6 fit (2 metre) uzak durun.
- Hapşırdığınızda veya öksürdüğünüzde ağzınızı bir mendille veya dirseğinizin iç kısmıyla kapatın. Kullandığınız mendilleri atın.
- Çok dokunduğunuz nesneleri temizleyin. Telefonlar, bilgisayarlar ve kapı kolları gibi nesnelerde dezenfektan kullanın. Mutfak eşyaları ve bulaşıklar gibi yemek pişirdiğiniz veya yemek yediğiniz nesneler için sabun ve su kullanın.
Maske takmalı mıyız?
Fiziksel mesafe kurallarına uymanın zor olduğu halka açık bir ortamda bulunuyorsanız, ağzınızı ve burnunuzu kapatan bir bez yüz maskesi takmanız önerilmektedir.
Doğru takıldığında ve halkın büyük yüzdeleri tarafından kullanıldığında, bu maskeler SARS-CoV-2’nin yayılmasını yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
Bunun nedeni, asemptomatik olabilecek veya virüsü taşıyan ancak teşhis edilmemiş kişilerin solunum damlacıklarını bloke edebilmeleridir.
Aşağıdaki durumlarda solunum damlacıkları havaya karışır:
- Nefes vermek
- Konuşmak
- Öksürük
- Hapşırmak
Aşağıdaki temel malzemeleri kullanarak kendi maskenizi yapabilirsiniz:
- Bir bandana
- Bir tişört
- Pamuktan bir kumaş
Diğer tür maskelerin sağlık çalışanlarına ayrılması gerektiğinden, genel halk için bez maskeler veya tek kullanımlık cerrahi maskeler tercih edilir.
Bez maskeyi temiz tutmak çok önemlidir. Her kullanımdan sonra yıkayın. Ön tarafına ellerinizle dokunmaktan kaçının. Ayrıca, çıkarırken ağzınıza, burnunuza ve gözlerinize dokunmamaya çalışın.
Bu, virüsü muhtemelen bir maskeden ellerinize ve ellerinizden yüzünüze aktarmanızı engeller.
Maske takmanın, sık sık el yıkama ve fiziksel uzaklaşma gibi diğer önleyici tedbirlerin yerine geçmediğini unutmayın. Hepsi önemli.
Aşağıdakiler dahil bazı kişiler yüz maskesi takmamalıdır:
- 2 yaşın altındaki çocuklar
- Nefes almakta zorlanan insanlar
- Kendi maskelerini çıkaramayacak durumdaki kişiler
Diğer koronavirüs türleri nelerdir?
Bir koronavirüs, adını mikroskop altında göründüğü taç şeklinden alır. Korona kelimesi “taç” anlamına gelmektedir.
Yakından incelendiğinde, yuvarlak virüsün merkezinden her yöne doğru uzanan peplomerler adı verilen bir protein “tacı” vardır. Bu proteinler, virüsün bulunduğu kişiyi enfekte edip edemeyeceğini belirlemesine yardımcı olur.
Şiddetli akut solunum sendromu (SARS) olarak bilinen hastalık da 2000’lerin başlarında oldukça bulaşıcı bir koronavirüsle bağlantılıydı. SARS virüsü o zamandan beri kontrol altına alındı.
COVID-19 ve SARS
Bu, bir koronavirüsün haber olduğu ilk durum değil. 2003 SARS salgınına da bir tür koronavirüs neden oldu.
2019 virüsünde olduğu gibi, SARS virüsü de insanlara bulaşmadan önce ilk olarak hayvanlarda görüldü. SARS virüsünün yarasalardan geldiği ve yasalardan başka bir hayvana, sonra da insanlara bulaştığı belirlendi.
İnsanlara bulaşmaya başlamasının ardından, SARS virüsü insanlar arasında hızla yayılmaya başladı.
Yeni koronavirüsü bu kadar önemli bir durum kılan şey, insandan insana hızlı bulaşmasını önlemeye yardımcı olacak bir tedavi veya aşının henüz geliştirilmemiş olmasıdır.
SARS ise başarıyla kontrol altına alındı.
Ne yapmalıyız?
Her şeyden önce panik yapmayın. Virüse yakalandığınızdan şüphelenmediğiniz veya onaylanmış bir test sonucunuz olmadığı sürece karantinaya alınmanıza gerek yoktur.
Basit el yıkama ve fiziksel mesafe kurallarına uymak, kendinizi virüse maruz kalmaktan korumanın en iyi yoludur.
2019 koronavirüsü, yeni ölümler, karantinalar ve seyahat yasaklarıyla ilgili haberleri okuduğunuzda muhtemelen korkutucu görünüyor.
Sakin olun ve COVID-19 teşhisi konulursa doktorunuzun talimatlarını izleyin, böylece iyileşebilir ve virüsün bulaşmasını önlemeye yardımcı olabilirsiniz.
